Πολιτισμός

Ο πύργος του Ρολογιού - Αρχαιολογικοί χώροι στο Ρέθυμνο

Ο πύργος του Ρολογιού, ήταν ένα μνημείο της ενετικής πόλης του Ρεθύμνου, μοναδικό στα κρητικά δεδομένα. Ηλιακό, βέβαια, ρολόι υπήρχε στο Χάνδακα, στο καμπαναριό του μητροπολιτικού ναού του Αγ. Μάρκου, γνήσιο όμως και αποκλειστικό πύργο-ρολόι διέθετε μόνο το Ρέθυμνο.

Ιστορία του Ρολογιού.

Ο πύργος του Ρολογιού σε φανταστική απεικόνιση (σκίτσο G. Gerola).
Ο πύργος του Ρολογιού
σε φανταστική απεικόνιση
(σκίτσο G. Gerola). Ο πύργος του ρολογιού βρισκόταν στη βενετσιάνικη πλατεία του Ρεθύμνου, μαζί με τη Λότζια και την κρήνη Rimondi . Η θέση του ήταν στη βορειοδυτική πλευρά της πλατείας, απέναντι σχεδόν από τη Λότζια και μπροστά από τη θάλασσα, μιας και τότε δεν υπήρχαν τα κτίσματα στη βόρεια πλευρά της οδού Αρκαδίου.

Χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός από τους ορθογωνικούς πύργους του Castel vecchio , του βυζαντινού οχυρού περιβόλου της πόλης, που καταστράφηκε το 1571 από την πειρατική επιδρομή του Ουλούτζ-Αλή.

Ο πύργος, πρέπει να κατασκευάστηκε πριν από το 1596, αφού στις 27 Απριλίου του ίδιου χρόνου, ο G . Pesaro , ρέκτορας της πόλης,

αναφέροντας στη Βενετία τις ζημιές από το σεισμό εκείνης της χρονιάς, έγραφε, πως κατέπεσε ο τρούλος του πύργου του Ρολογιού

και πως χρειάζονταν ξυλεία για να τον επιδιορθώσουν. Το μνημείο, σύμφωνα με το Gerola , ιταλό αρχαιολόγο που περιδιάβηκε την Κρήτη στις αρχές του 20 ου αιώνα, πρέπει να ανακατασκευάστηκε το 1601, πέντε χρόνια μετά το σεισμό, όπως μαρτυρεί επιγραφή που βρήκε πάνω στον πύργο, με το όνομα του Ioanni Bembo , μετέπειτα Δόγη της Βενετίας, με ημερομηνία 1601.

Ο Πύργος του Ρολογιού το 1943 σε φωτογραφία Γερμανού στρατιώτη.
Ο Πύργος του Ρολογιού
το 1943 σε φωτογραφία Γερμανού
στρατιώτη. Μετά την κατάκτηση του Ρεθύμνου από τους Τούρκους το 1646, η βενετσιάνικη πλατεία της πόλης δεν είχε λόγο ύπαρξης σαν χώρος συνάθροισης και περιπάτου των κατοίκων. Οι γυναίκες ήταν κλεισμένες στα σπίτια τους και οι άνδρες καθισμένοι στους καφενέδες ρουφούσαν τους ναργιλέδες τους. Η πλατεία μίκρυνε κατά πλάτος, αφού προστέθηκε το οικοδομικό τετράγωνο δυτικά της σημερινής οδού Κ. Παλαιολόγου. Και τα δημόσια κτήριά της άλλαξαν χρήση και μορφή για να εξυπηρετήσουν διαφορετικούς σκοπούς. Η Λότζια μετατράπηκε σε τζαμί και στην κρήνη Rimondi προστέθηκε ημισφαιρικός θόλος.

Ο πύργος του Ρολογιού δεν εξυπηρετούσε ούτε χρησίμευε σε κάτι στους νέους κατακτητές, που δεν μπορούσαν να εκτιμήσουν την εξαιρετική αρχιτεκτονική κατασκευή του. Περιμετρικά του χτίστηκαν ιδιωτικές κατοικίες και ταπεινά μικρομάγαζα. Οι κατασκευές αυτές έκρυψαν το Ρολόι μέχρι το μέσον του ύψους του και παράλληλα στέρησαν την οποιαδήποτε πρόσβαση προς αυτό, καταδικάζοντας το μοναδικό αυτό μνημείο σε πλήρη απομόνωση.

Το 1939, απαλλοτριώθηκαν και κατεδαφίστηκαν τα περικλείοντα τον πύργο του Ρολογιού κτίσματα για τη συνέχιση της οδού Αρκαδίου. Έτσι αποκαλύφθηκε πλήρως, αν και κουτσοτρουλισμένο, ένα αρχιτεκτονικό μνημείο που ήταν κρυμμένο για τρεις αιώνες. Το 1945, λίγο καιρό μετά το τέλος του Β' παγκοσμίου πολέμου, το Δημοτικό Συμβούλιο του Ρεθύμνου πήρε απόφαση να κατεδαφιστεί (!) το Ρολόι για να φαρδύνει ο δρόμος, πράγμα που μπορούσε να γίνει και με άλλο τρόπο. Τα ογκώδη αγκωνάρια του, τεμαχίζονταν επί τόπου και πωλούνταν για την ανοικοδόμηση άλλων κτισμάτων. Το μνημείο που σεβάστηκαν Τούρκοι και Γερμανοί κατακτητές, έπεφτε από εμάς τους ίδιους και

μάλιστα νομότυπα.

Μορφή του πύργου του Ρολογιού.

Ο πύργος του ρολογιού ήταν το ψηλότερο κτήριο στο Ρέθυμνο την περίοδο της ενετοκρατίας. Το ύψος του, σύμφωνα με τον Ν. Κοκονά, ήταν περίπου 20 μ. ενώ εξωτερικά οι διαστάσεις της βάσης του ήταν 6,00Χ5,50μ. και εσωτερικά 4,80Χ4,40μ. Σύμφωνα με το Gerola , που πρώτος συνέλεξε τα στοιχεία για το Ρολόι, μόνο η νότια πλευρά του πύργου, που είχε πρόσοψη στην πλατεία, ήταν διακοσμημένη. Ο πύργος ήταν ολόκληρος χτισμένος από πελεκητές, λοξότμητες πέτρες, (όπως η Λότζια και η κρήνη Rimondi ), τοποθετημένες εναλλάξ σε προεξέχουσες και εισέχουσες σειρές, εμφάνιζε ευρύ θύρωμα στη μέση, πλαισιούμενο από δωρικούς κίονες, οι οποίοι στήριζαν το τύμπανο. Η μικρή ενεπίγραφη πλάκα, με ημερομηνία 1601, ήταν ανάγλυφη στο επιστήλιο. Πιο ψηλά υπήρχε ένα κομψό πλαίσιο από μικρούς όμοιους κίονες, οι οποίοι περιέκλειαν ένα κομψό λιοντάρι του Αγ. Μάρκου και μερικά οικόσημα. Ακόμα πιο πάνω υπήρχε η περιφέρεια του ηλιακού ρολογιού. Ο δίσκος των ωρών ήταν ανάγλυφος σε πέτρα και συνοδευόταν από παραστάσεις του ζωδιακού κύκλου. Για την κατάληξη προς τα πάνω του πύργου, δεν υπάρχουν σαφείς μαρτυρίες. Σε άλλα σχεδιαγράμματα εμφανίζεται με επίπεδο δώμα, ενώ αλλού με πυραμοειδή σκεπή. Υπήρχε όμως περίπτωση ο πύργος να κατέληγε σε μεγάλων διαστάσεων καμπάνα.

Σημερινή κατάσταση - επισημάνσεις.

Σήμερα, σχεδόν τίποτε δεν έχει απομείνει που να μας θυμίζει το θαυμάσιο αυτό αρχιτεκτονικό μνημείο του βενετοκρατούμενου Ρεθύμνου. Μοναδικό υπόλειμμα παραμένει ένα τμήμα του θυρώματός του, εντοιχισμένο σε κατάστημα της οδού Αρκαδίου, που φέρει το όνομα «Ρολόι», για να μας φέρνει στη μνήμη θύμησες από τα περασμένα. Το ανάγλυφο λιοντάρι του Αγ. Μάρκου, που κοσμούσε τον πύργο, δεν είναι σίγουρο αν είναι αυτό που βρίσκεται στο κηπάριο της Λότζιας, ή είναι μέρος του τυμπάνου της πύλης Guora .

Το μόνο σίγουρο είναι, πως τίποτε δεν σώζεται απ' τον περίφημο πύργο του Ρολογιού του Ρεθύμνου. Έπεσε και αυτός στο βωμό της προόδου, όπως και άλλα μνημεία της πόλης, όπως: ο θόλος της κρήνης Rimondi , τα τελευταία υπολείμματα του οχυρού περιβόλου της πόλης στην οδό Δημακοπούλου και ένα από τα καταλύματα των Ενετών στρατιωτών επί της λεωφόρου Κουντουριώτη.

Σαν ελάχιστο φόρο ιστορικής μνήμης και δείγμα πολιτιστικής κληρονομιάς, θα μπορούσε ο Δήμος Ρεθύμνης να κατασκευάσει στη συμβολή των οδών Αρκαδίου και Κ. Παλαιολόγου, απέναντι από τη Λότζια, ένα ακριβές αντίγραφο του πύργου του Ρολογιού, όπως το αποτύπωσε ο Gerola . Το μνημείο, βέβαια, δεν μπορεί να γίνει στις πραγματικές του διαστάσεις, αλλά θα μπορούσε να κατασκευαστεί υπό κλίμακα 1:10 και να τοποθετηθεί σε ανάλογη υπερυψωμένη βάση, με προστατευτικό κιγκλίδωμα περιμετρικά του.

Γράφει ο Νίκος Ι. Δερεδάκης

δάσκαλος - ιστορικός ερευνητής