Πολιτισμός

Βενετσιάνικο Ρολόι του Ρεθύμνου - Αρχαιολογικοί χώροι στο Ρέθυμνο

3. Λίγα Ιστορικά

Δεν είναι γνωστή με σιγουριά η ακριβής χρονολογία κατασκευής του Ρολογιού, παρά μόνο εκείνη της επιδιόρθωσής του, το 1601 όπως μαρτυρούσε και η σχετική επιγραφή [Εικ. 5]. Στην εποχή των τελευταίων 100 περίπου χρόνων της Βενετοκρατίας, το Ρολόι είχε άμεση επαφή με τη Loggia και την Κρήνη Rimondi, καθώς αποτελούσαν δημόσια κτήρια και γωνιακά σημεία στη Μεγάλη Πλατεία (Piazza) του Ρεθύμνου. Η πλατεία αυτή αποτελούσε το κοινωνικό κέντρο της πόλης και είχε σχεδιαστεί με πρότυπο την περίφημη Piazzeta της Βενετίας. Η Μεγάλη εκείνη Πλατεία της πόλης του Ρεθύμνου, με το Ρολόι της μεγαλόπρεπο, απεικονίζεται και στο γνωστό μας πίνακα Civitas Rethymnæ (αγνώστου καλλιτέχνη, περ.1640), ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Δημαρχείο Ρεθύμνου [Εικ. 6 α,β] [3].

Εικ. 5 Η επιγραφή του θυρώματος του Πύργου Ρολογιού. Συμπληρωμένη από τον G.Gerola αναφέρει: ΠΡΟΣ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ BEMBO ΥΙΟΥ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΠΟΥ ΜΕ ΤΙΣ     ΛΑΜΠΡΕΣ ΤΟΥ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΑ ΜΕΓΙΣΤΑ ΤΗ ΝΗΣΟ ΚΡΗΤΗ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣΕ ΩΣ             ΠΡΟΚΟΥΡΑΤΟΡΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ Η ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΡΕΘΥΜΝΙΩΝ -            ΑΦΙΕΡΩΝΕΙ- ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΕΤΟΣ 1601 ΜΗΝ. ΔΕΚΕΜΒ. [1].

Εικ. 6 α) Ο πίνακας Civitas Rethymnæ (ελαιογραφία αγνώστου καλλιτέχνη, 1ο μισό 17ουαι.)             που παρουσιάζει την πόλη του Ρεθύμνου κατά την Αναγέννηση. β) λεπτομέρεια που
απεικονίζει την Piazza στην οποία διακρίνεται η Loggia και ο Πύργος του Ρολογιού. [3]

Τουρκοκρατία
Κατά την τουρκοκρατία, δημιουργήθηκε ένα επιπλέον οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των σημερινών οδών Διογένη Μοσχοβίτη και Κων/νου Παλαιολόγου καθιστώντας την Μεγάλη Πλατεία έναν απλό δρόμο και το ταλαιπωρημένο από το χρόνο Ρολόι, μέρος των γύρω οικοδομών. Κατά κάποιο τρόπο αυτός ο αποκλεισμός του ίσως το προστάτευσε.
Στα νεότερα χρόνια
Ο σπουδαίος αρχαιολόγος G.Gerola περί το 1900 ήρθε στην Κρήτη επικεφαλής ομάδας για την καταγραφή των μνημείων του Νησιού μας. Φτάνοντας στην παλιά πόλη του Ρεθύμνου βρήκε το Ρολόι του Ρεθύμνου περιτριγυρισμένο από καταστήματα [Εικ. 7]. Την εποχή εκείνη βρισκόταν ανατολικά και δυτικά του Ρολογιού το «Μαγέρικο του Σιμιτζή», το «Σαράφικο του Ανδρουλιδάκη» και νότια ο «Φούρνος του Ροδινού» [Εικ. 8] από τον οντά του οποίου φωτογραφήθηκε το θύρωμα [Εικ. 9]. Ο Gerola επίσης στο έργο του περιλαμβάνει σχέδιο με απεικόνιση ολόκληρου του Πύργου στο δώμα του οποίου εικονίζεται υπαίθρια καμπάνα [Εικ. 10].

Εικ. 7 Τμήμα της μεσημβρινής όψης του Πύργου Ρολογιού πάνω από τα γύρω κτήρια, όπου διακρίνεται ο Λέων του Αγ. Μάρκου της Βενετίας, όπως φωτογραφήθηκε το 1900 από την ομάδα G.Gerola [1].

Εικ. 8 Τοπογραφικό διάγραμμα της ευρύτερης περιοχής του Πύργου του Ρολογιού περί το 1900 [1].

Εικ. 9 Άνω τρίτο τμήμα του μεσημβρινού θυρώματος του Πύργου Ρολογιού, μέχρι την κορυφή περίπου του επιστηλίου, όπως φωτογραφήθηκε περί το 1900 μέσα από τον οντά του «Φούρνου του Ροδινού» από την ομάδα G.Gerola [1].

Εικ. 10 Ο Πύργος του Ενετικού Ρολογιού Ρεθύμνου σε σχεδιαστική απεικόνιση του G.
Gerola. Πηγή εικόνας: [3].

Η επάνοδος...
Το 1939 το Ρολόι έκανε ξανά την εμφάνισή του στο Ρέθυμνο! Ο Δήμος Ρεθύμνου απαλλοτρίωσε τα γύρω του καταστήματα για την επέκταση της σημερινής οδού Αρκαδίου. Έτσι αποκαλύφθηκε το Ρολόι από τις 3 πλευρές του και με το Β.Δ. 10-03-1939 κηρύχθηκε διατηρητέο [1]. Σε αυτή την κατάσταση παρέμεινε κατά τα χρόνια του πολέμου. Στα 1943/44 σε μια φωτογραφία που τράξηξε ο γερμανός ερασιτέχνης φωτογράφος E.Gudrich, φαίνεται το τμήμα του Πύργου του Ρολογιού όπως ήταν μετά τις απαλλωτριώσεις. Η μοναδική αυτή φωτογραφία πρωτοπαρουσιάστηκε στο βιβλίο του Ν.Α. Κοκονά [1] [Εικ. 11α].

Εικ. 10 α) Ο Πύργος του Ενετικού Ρολογιού Ρεθύμνου στη φωτογραφία του E.Gudrich το 1943/44, παρουσιασμένη από τον Ν.Α. Κοκονά [1].
β) Φωτογραφία της ίδιας περιοχής, σήμερα, τραβηγμένη από τη συμβολή διασταύρωση των σημερινών οδών Αρκαδίου- Κών/νου Παλαιολόγου και Ιουλίας Πετυχάκη κοιτάζοντας προς βορρά.

...Και η πτώση
Αρχές του 1945, λίγο μετά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων κατοχής από το Ρέθυμνο, λαμβάνεται αιφνιδίως απόφαση για την κατεδάφιση του Πύργου του Ρολογιού. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Πόλης αποφασίζει την καταστροφή του Πύργου του Ρολογιού για να διευκολυνθεί η κίνηση των οχημάτων προς το Λιμάνι...Ξέρετε εκείνο το λιμάνι που εδώ και δεκαετίες πολλοί κατηγορούν τους αρμόδιους ότι το τοποθέτησαν σε λάθος σημείο προς εξυπηρέτηση κάποιων.
Έτσι κι έκανε λοιπόν ο Δήμος Ρεθύμνου, κατεδαφίζοντας τον Πύργο του Ενετικού Ρολογιού, που μετά από 3 αιώνες στην αφάνεια ο ίδιος είχε ξαναφέρει στο φως, λίγα χρόνια πριν. Ειρωνικό είναι πως σήμερα οι κατεδαφίσεις, ακόμα και αυθαιρέτων κατασκευών, κρατούν μήνες. Τότε όμως και μέσα σε μόλις 2 μέρες, τα ογκώδη και με περίσσια τέχνη λαξευμένα αγκωνάρια του, τεμαχίστηκαν και πουλήθηκαν επιτόπου ως οικοδομικά υλικά. Πληροφορίες επίσης αναφέρουν ότι τμήματα του Ρολογιού καταποντίστικαν βαθιά στη θάλασσα (!) ώστε να μην μπορέσει η αρχαιολογική υπηρεσία να το ξαναστήσει, καθώς από το Μάιο του 1940 με διάταγμα του Υπουργείου είχε χαρακτηριστεί ως ιστορικό μνημείο και απαγορευόταν η κατεδάφισή του [4].

Γράφει ο Νίκος Γ. Δασκαλάκης
Πολιτικός Μηχ., Master GiS, Ε.Μ.Π.

Πηγές_____________
[1]. Ν.Α. Κοκονάς, (1995), «Το Βενετσιάνικο Ρολόι του Ρεθύμνου – Ένα μνημείο της Κρητικής Αναγέννησης στην πορεία του χρόνου».
[2]. Λευτέρης Σ. Κρυοβρυσανάκης, (2006), «Πανόραμα Ρεθύμνου».
[3]. Μιχάλης Τρούλης, (1998), «Ρέθυμνο, Ιστορία – Περιήγηση – Σύγχρονη Ζωή». Μίτος.
[4]. Εύα Λαδιά, (2008), «Πώς σώθηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο κατά την Κατοχή». Εφημερίδα Ρεθεμνιώτικα Νέα 12/13.01.08, σ. 4