Η υδροδότηση του Ρεθύμνου.
Ανέκαθεν, η έλλειψη νερού αποτελούσε μείζον πρόβλημα στις πόλεις της Κρήτης. Γι αυτό, οι εκάστοτε άρχοντες προσπαθούσαν να λύσουν το πρόβλημα της υδροδότησης κατασκευάζοντας δεξαμενές, πηγάδια και κρήνες. Ασφαλώς, το Ρέθυμνο δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση στον κανόνα. Είναι πάντως γεγονός ότι αντιμετώπιζε λιγότερα προβλήματα από τις γειτονικές πόλεις, Χανιά και Ηράκλειο.
Στο Ρέθυμνο, το πρόβλημα της υδροδότησης αντιμετωπίστηκε κυρίως με την κατασκευή δημοσίων κρηνών, αφού
τόσο οι δεξαμενές που μάζευαν το νερό της βροχής, όσο και τα πηγάδια, δημόσια και ιδιωτικά, δεν είχαν ικανοποιητική ποιότητα νερού για πόσιμο.
Η πηγή που τροφοδοτούσε, αρχικά, την πόλη του Ρεθύμνου με πόσιμο νερό ήταν η λεγόμενη «Μάνα του νερού», που βρίσκεται στο λόφο του Εβλιγιά, κοντά στο εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη. Η ύπαρξή της χρονολογείται από την εποχή του Βυζαντίου. Όταν ήρθαν οι Βενετοί, φρόντισαν να βελτιώσουν το σύστημα ύδρευσης και τη μεταφορά του πολύτιμου αγαθού μέσα στην πόλη. «Η μάνα του νερού» , ονομάζεται τώρα Πηγή του Αγ. Ιωάννη ( S . Zuanne ) και το νερό μεταφέρεται στην πόλη με έναν αγωγό μήκους 957μ. κατασκευασμένο από πήλινους σωλήνες (κουτούντα). Ο αγωγός, μάλιστα, αυτός φαίνεται σε όλους τους χάρτες του Ρεθύμνου την περίοδο της βενετοκρατίας.
Αλλά και αυτό το νερό δεν ήταν άριστης ποιότητας. Έτσι οι πλούσιοι Βενετοί και όσοι άλλοι είχαν τη δυνατότητα, φρόντιζαν να πίνουν νερό από μια πηγή με το όνομα «Αθάνατο νερό». Η πηγή αυτή βρισκόταν στην περιοχή ανάμεσα στη Σχολή Χωροφυλακής και το κτήριο του Ορφανοτροφείου. Το όνομα της, «Αθάνατο νερό», οφειλόταν, ίσως, στους πολλούς «αθανάτους» που υπήρχαν στην περιοχή.
Τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας η κατάσταση δεν άλλαξε. Επί σουλτάνου Ιμπραήμ Χαν, που επί των ημερών του καταλήφθηκε η πόλη του Ρεθύμνου, ανακατασκευάστηκε το σύστημα ύδρευσης της πόλης, με βασική πάντα πηγή ύδρευσης την πηγή του Αγ. Ιωάννη. Ο Ιταλός αρχαιολόγος Gerola , αναφέρει και υπόγειο υδραγωγείο την περίοδο της τουρκοκρατίας, μέσα σε αγωγό κατασκευασμένο από λαξευμένες πέτρες, το οποίο έφερνε σε τρία διαφορετικά σημεία της πόλης νερό από την περιοχή του Κουμπέ.
Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας έμελλε να κατασκευαστεί το μεγαλύτερο έργο υδροδότησης της πόλης. Το 1893, εγκαινιάστηκε η δεξαμενή ύδρευσης χωρητικότητας 702κ.μ. που βρίσκεται στη συνοικία Μασταμπά, δυτικά του ομώνυμου τζαμιού. Το νερό, πλέον, μεταφέρεται στην πόλη με ένα δίκτυο σιδερένιων σωλήνων συνολικού μήκους 3.530μ. « διασταυρουμένας κατά πάσας τας διευθύνσεις δίκην αρτηριών ανθρωπίνου σώματος», όπως αναφέρεται στον Τύπο της εποχής.
Οι κρήνες του Ρεθύμνου.
Σήμερα, στην πόλη του Ρεθύμνου σώζονται οχτώ δημόσιες κρήνες. Απ' αυτές, μόνο μία, η κρήνη Rimondi , ανάγεται στην εποχή της βενετοκρατίας, ενώ οι υπόλοιπες είναι της τουρκικής περιόδου. Ανήκουν στον τύπο « esme », που είναι η απλούστερη μορφή κρήνης και μπορούμε να τις κατατάξουμε στις συνοικιακές κρήνες και σε αυτές που εξυπηρετούσαν κάποιο παρακείμενο τζαμί. Οι περισσότερες απ' αυτές τις κρήνες είναι κατασκευασμένες σε κοντινές χρονολογίες από την ίδια οικογένεια Τουρκοκρητικών, την οικογένεια των Κλαψάρηδων, που είναι η ίδια που κατασκεύασε και το τούρκικο σχολείο. Οι επιγραφές όλων των τούρκικων κρηνών είναι σχεδόν πανομοιότυπες. Φέρουν φυτική ανάγλυφη διακόσμηση και αραβικούς χαρακτήρες τοποθετημένους μέσα σε οχτώ ισομεγέθη ορθογώνια παραλληλόγραμμα, χωρισμένα σε δύο στήλες των τεσσάρων. Οι περισσότερες απ' αυτές τις κρήνες σταμάτησαν να λειτουργούν στα μέσα περίπου του 20 ου αιώνα, όταν όλα τα σπίτια του Ρεθύμνου είχαν πλέον συνδεθεί στο κεντρικό σύστημα ύδρευσης της πόλης και έτσι εγκαταλείφθηκαν και έχασαν τη χρηστικότητά του.
Συμπεράσματα - Διαπιστώσεις - Προτάσεις.
Είναι φανερό ότι οι δημόσιες κρήνες που βρίσκονται σήμερα στην πόλη του Ρεθύμνου αποτελούν ένα κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, που οι διάφοροι λαοί άφησαν ως κειμήλιο ανεκτίμητο στις επόμενες γενιές. Αυτά, λοιπόν, τα πολιτιστικά μνημεία που κοσμούν σήμερα την πόλη μας πρέπει να τα προστατεύσουμε και να τα αναδείξουμε. Ήταν πολύ σωστή και ενδεδειγμένη η κίνηση της αρχαιολογικής υπηρεσίας να απεντοιχίσει την κρήνη από τον τοίχο του 3 ου δημοτικού σχολείου και να την τοποθετήσει στο πάρκο που βρίσκεται απέναντι από τη Στρατολογία.
Το ίδιο πρέπει να γίνει και με τις υπόλοιπες κρήνες. Δεν είναι δυνατόν να έχει μεταφερθεί κρήνη στον περίβολο του κτηρίου της αστυνομίας μαζί με τα κατασχεμένα και κλεμμένα μηχανάκια, σαν να είναι και αυτή υπό κράτηση ή υπό παρακολούθηση και να μην βρίσκεται σε κάποιο εμφανές σημείο, που όλοι οι κάτοικοι αυτής της πολιτείας να μπορούν να τη θαυμάσουν και να μάθουν την ιστορία της.
Να απεντοιχιστούν, λοιπόν, απ' εκεί που βρίσκονται, να τοποθετηθούν σε κεντρικά σημεία-πλατείες της πόλης και να υδροδοτηθούν. Επίσης, να προβληθούν το βράδυ με κατάλληλο φωτισμό και να τοποθετηθούν δίπλα ή πάνω σε αυτές, σε εμφανές σημείο, πινακίδες που να αναφέρουν την ιστορία τους καθώς και τη μετάφρασή τους. Είναι ενέργειες οι οποίες δεν απαιτούν ιδιαίτερο κόστος, ενώ παράλληλα θα δώσουν ένα τόνο από τη χαμένη αρχοντιά που αυτή η πολιτεία των γραμμάτων είχε πριν από κάποιους αιώνες.
Γράφει ο Νίκος Ι. Δερεδάκης
δάσκαλος - ιστορικός ερευνητής