Πολιτισμός

Το Τούρκικο Σχολείο - Αρχαιολογικοί χώροι στο Ρέθυμνο

Το 1 ο Δημοτικό σχολείο Ρεθύμνου ή «Τούρκικο», όπως συνηθίζεται να αποκαλείται, είναι το παλιότερο σχολικό κτήριο του Ρεθύμνου.

Το 1ο Δημοτικό Σχολείο (Τούρκικο) όπως είναι σήμερα.

Ιστορία του Σχολείου.

Το πρώτο κτήριο του σχολείου, που σημειωτέον δεν υπάρχει σήμερα, κατασκευάστηκε το 1795, από τον Κλάψα Εδεχέμ Μπέη. Αυτό μαρτυρά η μαρμάρινη τούρκικη επιγραφή που βρίσκεται πάνω από το ανώφλι της δυτικής εξώπορτας στο τέλος της οδού Παπαμιχελάκη και την οποία μετάφρασε ο τουρκορεθυμνιώτης Μεχμέτ Ουσταμπιλαλάκις: «Αυτό το σχολείο το έκαμε ο Κλάψας Εδεχέμ Μπέης και το δώρισε στην Παιδεία για να διαβάζουν (φοιτούν) τα θηλυκά παιδιά. Οι επισκέπτες και αυτοί που θα διδάξουν ας εύχονται για τη σωτηρία μου. 1210 μήνας Μουχαρέμ. (1795 μ.Χ.)».

Ο Εδεχέμ Μπέης ανήκε στη γνωστή τουρκορεθυμνιώτικη οικογένεια των Κλαψάρηδων, που εκτός από το Τούρκικο Σχολείο, φαίνεται πως κατασκεύασαν και ένα μεγάλο αριθμό κρηνών στην πόλη του Ρεθύμνου, όπως την κρήνη που βρίσκεται εντοιχισμένη στη δυτική πλευρά του Δημοτικού κήπου και στην οδό Πατριάρχου Γρηγορίου. Επίσης την κρήνη του Αγίου Γεωργίου και πιθανότατα αυτή της οδού Πάνου Κορωναίου.

Η δυτική είσοδος του σχολείου
στην οδό Παπαμιχελάκη με τη
μαρμάρινη επιγραφή. Το σχολείο λειτούργησε ως τούρκικο παρθεναγωγείο που διδάσκονταν εκτός από την τουρκική γλώσσα, κοπτική, ραπτική, καθώς και οικοκυρικές τέχνες. Επίσης διδασκόταν και η ελληνική γλώσσα, από Ελληνίδες δασκάλες. Τη Διεύθυνση του σχολείου είχε όμως Μωαμεθανή στο θρήσκευμα δασκάλα. Επειδή η μωαμεθανική θρησκεία δεν επέτρεπε τη συναναστροφή αγοριών και κοριτσιών στον ίδιο χώρο, τα αγόρια φοιτούσαν σε άλλο κτήριο που βρισκόταν κοντά στο παρθεναγωγείο. Είχαν μάλιστα και χωριστή είσοδο, από την ανατολική πλευρά, του Αγίου Φραγκίσκου, ενώ τα κορίτσια εισέρχονταν από τη δυτική είσοδο. Όπως προαναφέραμε, κανένα από αυτά τα αρχικά κτήρια δε σώζεται σήμερα.

Στον αύλειο χώρο του σχολείου, δεξιά της εισόδου του Αγίου Φραγκίσκου, υπήρχε επίσης ένα κτήριο, συνέχεια του κτηρίου της περιηγητικής Λέσχης. Στην αρχή χρησιμοποιήθηκε ως αίθουσα διδασκαλίας, μετέπειτα στέγασε τα γραφεία της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και τέλος χρησιμοποιήθηκε σαν αποθήκη της Περιηγητικής Λέσχης. Και αυτό το κτήριο κατεδαφίστηκε και δεν υπάρχει σήμερα.

Το σημερινό κτήριο του σχολείου χτίστηκε το 1890 από τον αρχιμηχανικό της εποχής Γεώργιο Δασκαλάκη και πεπειραμένους χτίστες της Πηγής και από το 1899 λειτούργησε ως 4/θέσιο μικτό σχολείο, για να γίνει αργότερα πάλι μόνο θηλέων και το 1929, μόνιμα πια μικτό. Από το 1911, άρχισε να δέχεται και Ελληνόπουλα που υπερτερούσαν των μωαμεθανών μαθητών, ενώ από το 1923, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών με τη συνθήκη της Λοζάννης, έγινε απόλυτα ελληνικό.

Σήμερα, στο γραφείο του σχολείου, σώζεται ένα μέρος του αρχείου των μαθητών του μουσουλμανικού Παρθεναγωγείου του σχολικού έτους 1919-1920. Η διευθύντρια εκείνη την περίοδο ήταν η τουρκοκρητικιά Ναλλή Κουμαριτάκη, ενώ δασκάλες ήταν η Ελευθερία Λαμπάκη, η ¶ννα Καπετανάκη, η Μαρία Λαρίου και η Χαλιμέ Γαλιδάκη. Τελευταία ουσιαστικά χρονιά λειτουργίας του Παρθεναγωγείου ήταν το 1923, οπότε στο σχολείο φοιτούσαν 203 μαθήτριες. Σώζεται επίσης το αρχείο του Αρρεναγωγείου από το 1899, όπου πολλοί Ρεθυμνιώτες μπορούν να αναγνωρίσουν τα ονόματα των προγόνων τους. Ο πρώτος διευθυντής του Αρρεναγωγείου ήταν ο Μανούσσος Ανδρουλιδάκης, ενώ υπηρέτησαν ακόμη ως διευθυντές σπουδαίοι δάσκαλοι όπως Γεώργιος Δαφέρμος, ο Εμμανουήλ Πλυμάκης κ.α. Το σχολείο μάλιστα, το 1922 έφτασε να έχει 508 μαθητές !

Η ανατολική είσοδος του σχολείουΑπό το 1967, με υπουργική απόφαση, το κτήριο έχει κριθεί παραδοσιακό διατηρητέο ιστορικό μνημείο.

Μορφή του κτηρίου.

Το κτήριο του σχολείου είναι διώροφο και περιλαμβάνει 11 αίθουσες διδασκαλίας. Απ' αυτές, 6 βρίσκονται στο ισόγειο και 5 στον όροφο, διατεταγμένες γύρω από αξονικό διάδρομο. Το

κτήριο έχει διαστάσεις 19 Χ 16,5, δηλαδή καλύπτει επιφάνεια 313 τ.μ. και το ύψος του φτάνει τα 12 μ. Καλύπτεται δε με τετράριχτη κεραμοσκέπαστη οροφή. Στην πρόσοψή του ανοίγονται 15 τοξωτά υψηλόκορμα παράθυρα, από τα οποία τα τέσσερα είναι χτισμένα (τυφλά), για λόγους στατικότητας του κτηρίου. Τα παράθυρα αυτά δεν είναι συμμετρικά διατεταγμένα γύρω από την είσοδο του σχολείου. Η εξωτερική τσιμεντένια σκάλα που συνδέει τα δυο επίπεδα του σχολείου κατασκευάστηκε το 1950 και αντικατέστησε την εσωτερική ξύλινη που συνέδεε το ισόγειο με τον όροφο του κτηρίου. Τέλος, οι γωνίες του κτηρίου είναι κτισμένες από λαξευτούς πωρόλιθους που εφαρμόζουν άριστα μεταξύ τους. Οι πωρόλιθοι αυτοί είναι δεμένοι με σίδερο, για μεγαλύτερη αντοχή.

Μορφή του ανατολικού θυρώματος.

Το μισοκατεστραμμένο λιοντάρι και το alem.
(Λεπτομέρειες από το ανατολικό θύρωμα του Σχολείου).Η ανατολική είσοδος του σχολείου βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου. Το εξωτερικό θύρωμα είναι της ενετικής περιόδου, που οι Τούρκοι μίκρυναν χτίζοντας εσωτερικά ένα μικρότερο θύρωμα. Ανάμεσα στα δυο τόξα παρεμβάλλεται ένα μεγάλο επιπεδόγλυφο κομμάτι με μια εντυπωσιακή, μεγάλων διαστάσεων κληματαριά. Δεξιά και αριστερά του θυρώματος υπάρχουν τέσσερις επιπεδόγλυφες παραστάσεις. Στις βάσεις των παραστάδων απεικονίζονται δυο μισοκατεστραμμένα λιοντάρια, ενώ στο ύψος των επικράνων εμφανίζονται τεμένη με μισοφέγγαρο ( alem ), εθνικά σύμβολα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Το τούρκικο μαυσωλείο.

Στη Β.Α. γωνία του περιβόλου του σχολείου υπάρχει το μαυσωλείο (τουρμπές) ενός Τούρκου στρατιώτη που σκοτώθηκε το 1646, κατά την πολιορκία του Ρεθύμνου. Το κτήριο έχει σχεδόν τετραγωνική κάτοψη και διαθέτει θολωτή σκεπή. Διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση, αφού οι Τούρκοι το είχαν ανακαινίσει το 1911.

Γράφει ο Νίκος Ι. Δερεδάκης

δάσκαλος - ιστορικός ερευνητής